Bối cảnh thế giới và trong nước thời gian gần đây tuy diễn biến phức tạp và tiềm ẩn nhiều khó khăn, thách thức nhưng mặt trận đối ngoại của Việt Nam vẫn gặt hái được nhiều thành tựu quan trọng. Trong đó, sự kiện đối ngoại nổi bật của năm 2015 là Tổng Bí thư hai Đảng, hai nước Việt Nam – Trung Quốc lần lượt thăm viếng lẫn nhau, các chuyến thăm đã góp phần củng cố quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện giữa hai nước, củng cố và duy trì cục diện hữu nghị và ổn định, tiếp thêm động lực mới cho việc phát triển lành mạnh quan hệ, bình thường hóa quan hệ giữa hai nước sau sự kiện giàn khoan hải dương 981. Trong thành tựu chung đó phải kể đến những đóng góp hiệu quả của các địa phương, nhất là các tỉnh giáp biên với Trung Quốc, đó là Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh. Các tỉnh này đã tiếp tục quán triệt đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước,

chủ động triển khai đồng bộ và toàn diện trên các lĩnh vực song phương và đa phương, kết hợp chặt chẽ giữa đối ngoại đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân, đồng thời đẩy mạnh quan hệ với đối tác láng giềng có chung biên giới đi vào chiều sâu và đã thu được nhiều kết quả.

1. Thành tựu hoạt động đối ngoại của 7 tỉnh giáp biên với Trung Quốc

1.1. Về lĩnh vực chính trị

Trung Quốc và Việt Nam là láng giềng quan trọng và đối tác hợp tác của nhau, đều là nước xã hội chủ nghĩa do Đảng Cộng sản lãnh đạo, lại cùng đang tiến hành cải cách mở cửa, đổi mới và hội nhập quốc tế. Những năm gần đây, hai Đảng, hai nước, nhân dân hai nước tổ chức nhiều hoạt động trao đổi, giao lưu nhằm củng cố tình hữu nghị truyền thống, mở rộng hợp tác giao lưu giữa nhân dân, không ngừng đạt được những thành quả to lớn trong việc thúc đẩy phát triển quan hệ Việt - Trung. Để có kết quả này, phần nào dựa trên cơ sở thúc đẩy hợp tác trao đổi trên kênh chính trị, làm sâu sắc hơn sự tin cậy lẫn nhau giữa hai Đảng, hai nước Việt Nam – Trung Quốc, đặc biệt quan hệ hợp tác giữa các địa phương biên giới hai nước phát triển tích cực,từng bước nỗ lực đưa quan hệ song phương đi vào chiều sâu, ổn định và hiệu quả, thu được kết quả thực chất. Kết quả này thể hiện trong một số điểm sau:

(1) Duy trì các hoạt động tiếp xúc, gặp gỡ cấp cao giữa lãnh đạo tỉnh – khu.

Năm 2014, có 7 tỉnh giáp biên của Việt Nam và tỉnh Vân Nam, Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây của Trung Quốc tích cực cử các đồng chí lãnh đạo tỉnh và Khu đến thăm và làm việc. Về phía Việt Nam có Đoàn đồng chí bí thư Lào Cai thăm Vân Nam; Đoàn đại biểu cấp cao tỉnh Cao Bằng thăm Quảng Tây… Phía Trung Quốc cử Phó Bí thư Khu ủy Quảng Tây sang thăm và làm việc tại Lạng Sơn; Đoàn đại biểu Khu ủy Quảng Tây đến thăm và làm việc tại Cao Bằng… Trong năm 2015, về phía Việt Nam, Bí thư Tỉnh ủy Hà Giang và Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng đi thăm và làm việc với các địa phương của Quảng Tây; Chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên, Lạng Sơn, Lào Cai, Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh Lào Cai thăm và làm việc tại Vân Nam. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao và Lãnh đạo các Sở Ngoại vụ địa phương thăm và làm việc tại Quảng Tây… Về phía Trung Quốc, có các đồng chí: Trần Hòa, Chủ tịch tỉnh Vân Nam và Trương Hiểu Khâm, Phó Chủ tịch Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây sang thăm và làm việc tại Lào Cai; Bí thư Khu ủy Quảng Tây, Phó Chủ tịch chính quyền Quảng Tây lần lượt thăm và làm việc tại Lạng Sơn; Chủ tịch và Bí thư tỉnh Vân Nam, Phó Chủ tịch Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây lần lượt sang thăm và làm việc tại Hà Giang và Lào Cai...

(2) Tổ chức nhiều hoạt động giao lưu phong phú giữa các ngành, giữa thanh niên, phụ nữ và nhân dân biên giới nhân dịp Tết cổ truyền, ngày kiến giao, quốc khánh hai nước và các dịp lễ hội.

Tỉnh Lạng Sơn và Quảng Tây tổ chức 03 hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao giữa nhân dân biên giới. Tỉnh Lào Cai đã hỗ trợ Vân Nam 100 tấn gạo hỗ trợ động đất tại huyện Lỗ Điện, thành phố Chiêu Thông, tỉnh Vân Nam; phối hợp với Bộ Quốc phòng hai nước và tỉnh Vân Nam tổ chức thành công hoạt động Giao lưu hữu nghị Quốc phòng biên giới Việt – Trung lần thứ 2 tại Lào Cai và Vân Nam. Tỉnh Quảng Ninh mời Đoàn nghệ thuật của Trung Quốc tham dự Lễ hội Carnalval Hạ Long. Tỉnh Cao Bằng tổ chức các sự kiện giao lưu văn hóa đối ngoại với Quảng Tây, tiêu biểu như: hoạt động “Du lịch đỏ theo dấu chân Bác Hồ”, Liên hoan nhân dân biên giới Việt – Trung tại huyện Tịnh Tây, Bách Sắc; Ngày hội thanh niên biên giới Cao Bằng – Quảng Tây; Liên hoan dân ca biên giới tại Bản Dấu, thôn Cao Sơn, thị trấn Kim Long, thành phố Sùng Tả. Tỉnh Lạng Sơn tổ chức trại hè giao lưu giữa học sinh, sinh viên hai bên tại Quảng Tây. Ngoài ra, nhân các dịp lễ lớn, Tết cổ truyền, ngày Quốc khánh, kiến giao, các địa phương giáp biên đều gửi điện thăm hỏi, chúc mừng lẫn nhau, góp phần tăng cường tình hữu nghị, hiểu biết lẫn nhau giữa các bên.

 (3) Tiếp tục triển khai thực hiện các thỏa thuận mà lãnh đạo các địa phương giáp biên đã ký kết. Cụ thể như, Chương trình hợp tác toàn diện giữa tỉnh Hà Giang và châu Vân Sơn, tỉnh Vân Nam giai đoạn 2013-2015; Biên bản ghi nhớ hợp tác giữa tỉnh uỷ Cao Bằng và Thành uỷ Bách Sắc, Quảng Tây; Biên bản hợp tác giữa Bí thư tỉnh uỷ Lào Cai và Bí thư tỉnh uỷ Vân Nam; Cơ chế giao ban thường niên giữa các huyện biên giới của tỉnh Lai Châu và các huyện Kim Bình, Lục Xuân, Giang Thành thuộc tỉnh Vân Nam; Thỏa thuận triển khai giao lưu hữu nghị đảng bộ địa phương giữa tỉnh ủy Lào Cai và tỉnh ủy Vân Nam; Bản Thỏa thuận giữa tỉnh ủy Quảng Ninh với Khu ủy Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây về thiết lập giao lưu hữu nghị giữa các tổ chức cơ sở đảng địa phương… Phối hợp thực hiện có hiệu quả các nội dung hợp tác thông qua các cơ chế hợp tác đa phương như Uỷ ban chỉ đạo hợp tác song phương Việt – Trung, Nhóm công tác liên hợp giữa 4 tỉnh Lào Cai, Điện Biên, Hà Giang, Lai Châu với tỉnh Vân Nam, Uỷ ban công tác liên hợp giữa các tỉnh Quảng Ninh, Lạng Sơn, Hà Giang, Cao Bằng với Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây; Hội nghị hợp tác hành lang kinh tế 5 nước Lào Cai, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Vân Nam.

(4) Tăng cường trao đổi đoàn các cấp, các ngành; các huyện biên giới qua lại thăm hỏi, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và đẩy mạnh hợp tác đào tạo… vừa nhằm tăng thêm sự hiểu biết vừa học tập kinh nghiệm và củng cố tình hữu nghị giữa hai bên.

 Năm 2014, Cao Bằng cử 05 đoàn đi Trung Quốc; đón 03 đoàn đại biểu thành phố Sùng Tả, Bách Sắc và Trùng Khánh của Quảng Tây, Trung Quốc. Điện Biên cử 15 đoàn sang học tập kinh nghiệm tại Vân Nam, đón 10 đoàn của tỉnh Vân Nam đến thăm tìm hiểu thị trường, khảo sát đầu tư. Trong 6 tháng đầu năm 2015, các cơ quan địa phương của tỉnh Lào Cai đã tổ chức 51 đoàn công tác với 515 lượt người sang làm việc tại các địa phương của Trung Quốc và đón 56 đoàn công tác với 673 lượt người từ các địa phương của Trung Quốc sang làm việc tại Lào Cai. Trong năm 2015, tỉnh Lạng Sơn cử 102 lượt sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn đi thực tập, thực hành ngôn ngữ theo hình thức đào tạo liên kết 2+1 tại Quảng Tây; cử 09 sinh viên và 09 cán bộ đi học thạc sỹ tại các trường đại học của Quảng Tây và cấp 03 suất học bổng toàn phần cho lưu học sinh Quảng Tây. Tỉnh Điện Biên đón 03 đoàn với 158 lượt người từ Trung Quốc, cử 02 cán bộ đi học thạc sỹ, 05 tiến sỹ đi đào tạo tại tỉnh Vân Nam.

(5) Tiếp tục thiết lập quan hệ hữu nghị giữa các cụm dân cư biên giới, đồn – trạm biên phòng, thôn – bản.

Các đồn biên phòng của tỉnh Lào Cai thiết lập quan hệ hữu nghị với các trạm kiểm soát biên phòng và Đại đội công an biên phòng đối đẳng của tỉnh Vân Nam. Ba thôn của tỉnh Hà Giang và 3 thôn thuộc tỉnh Vân Nam thiết lập quan hệ hữu nghị[i].Thỏa thuận thiết lập quan hệ hữu nghị giữa Bản Pô tô – Cửa cải; Đồn Sì Lờ Lầu – Sì Lì Xuân của Lai Châu với huyện Kim Bình, Vân Nam, Trung Quốc; 2 thôn, bản của Lạng Sơn thiết lập quan hệ hữu nghị với 2 thôn, bản phía đối diện của Quảng Tây (Nà Nưa – Nà Hoa, Nà Lầu – Pò Chài).

(6) Cơ chế giao ban định kỳ thường xuyên giữa lực lượng công an và biên phòng giữa hai nước, nhất là giữa các đồn biên phòng giáp biên giới trong nhiều năm qua đã phát huy hiệu quả, thiết thực, kịp thời giải quyết được các vấn đề nảy sinh ở biên giới hai nước.

Đây vừa tăng cường sự tin cậy, đảm bảo an ninh biên giới hai bên, vừa duy trì đường biên giới hữu nghị, hòa bình, ổn định và phát triển.

1.2. Về lĩnh vực kinh tế

Với vị trí địa lý đặc thù, trong nhiều năm qua, 7 tỉnh đã chủ động thúc đẩy hợp tác kinh tế với các địa phương giáp biên của Trung Quốc. Từ đó, hợp tác qua lại giữa các bên giáp biên đã có nhiều không gian phát triển hơn, đã và đang tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế của các tỉnh biên giới, đóng góp chung vào sự tăng trưởng kinh tế của khu vực này. Tuy năm 2014, Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của nước ta, quan hệ kinh tế giữa hai bên có chiều hướng xấu đi, lượng khách du lịch, lượng hàng hóa xuất nhập khẩu tiểu ngạch của một số địa phương giáp Trung Quốc giảm, nhưng hai bên cũng đãtriển khai được một số hình thức hợp tác như có 04 cặp quan hệ cấp địa phương và một số thỏa thuận thiết lập quan hệ hữu nghĩa cấp sở, ngành, huyện biên giới được ký mới[ii]; tham dự Hội nghị Nhóm công tác liên hợp 4 tỉnh Hà Giang, Lai Châu, Lào Cai, Điện Biên với Vân Nam và Quảng Tây (Trung Quốc); tổ chức Hội chợ thương mại biên giới Hà Khẩu tại Hà Giang. Đặc biệt, tỉnh Lạng Sơn thành lập Tiểu ban công tác cửa khẩu thực hiện nhiệm vụ của Ủy ban hợp tác cửa khẩu Việt Nam - Trung Quốc. Trong năm 2015, quan hệ về kinh tế giữa các bên đã có nhiều chuyển biến tích cực, đạt được nhiều thỏa thuận hợp tác đáng kể. Cao Bằng  và Quảng Ninh đã lần lượt ký kết Hiệp định hợp tác khai thác và bảo vệ tài nguyên du lịch khu vực thác Bản Giốc (Cao Bằng), Hiệp định tàu thuyền đi lại tại khu vực tự do đi lại ở cửa sông Bắc Luân (Quảng Ninh). Bảy tỉnh này phối hợp với Bộ Ngoại giao tổ chức Hội nghị định kỳ lần thứ 5 kiểm điểm tình hình hợp tác giữa các Bộ, ngành, địa phương Việt Nam với tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Các tỉnh Lào Cai, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh và Vân Nam tổ chức Hội nghị hợp tác hành lang kinh tế (tháng 12/2015). Các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Giang đã ký Biên bản ghi nhớ Hội nghị lần thứ 7 Ủy ban công tác liên hợp với Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây với 14 điểm, nhất trí sẽ triển khai giao lưu, hợp tác láng giềng hữu nghị, xây dựng khu hợp tác kinh tế qua biên giới, kết nối giao thông, mở nâng cấp cửa khẩu, đơn giản hóa thủ tục thông quan, quản lý biên giới, phòng chống dịch bệnh, hợp tác khoa học công nghệ…. Tại Phiên họp Ủy ban chỉ đạo hợp tác song phương Việt – Trung lần thứ 8, hai bên tiếp tục thúc đẩy việc mở và nâng cấp các cặp cửa khẩu biên giới giữa hai nước; tích cực thực hiện thí điểm “một cửa một điểm dừng”, tăng cường xây dựng tiện lợi hóa cho thông quan tại các cửa khẩu biên giới. Bên cạnh đó, tỉnh Hà Giang và Lai Châu đã phối hợp tham dự 03 hội chợ tại Trung Quốc[iii]. Tỉnh Hà Giang ký 02 thỏa thuận quốc tế tại phiên họp Ủy ban công tác liên hợp lần thứ 7 với Quảng Tây; Thỏa thuận mở lối mở khu vực giữa Hà Giang và Bách Sắc, Quảng Tây. Lạng Sơn và Quảng Tây đẩy mạnh hợp tác khu kinh tế xuyên biên giới giữa hai bên. Ban Quản lý Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng, tỉnh Lạng Sơn ký Bản ghi nhớ về xây dựng cơ chế trao đổi hội đàm định kỳ với chính quyền thị xã Bằng Tường, Quảng Tây, Trung Quốc. Cao Bằng thành lập Ban chỉ đạo hợp tác với thành phố Bách Sắc, thành phố Sùng Tả, Quảng Tây; ký kết 09 văn kiện trên các lĩnh vực nông nghiệp, xuất khẩu nông sản, hải sản qua cửa khẩu Long Bang – Trà Lĩnh, hợp tác giáo dục, hợp tác khai thác mở cửa ven biên giữa tỉnh Cao Bằng với huyện Tịnh Tây, tăng cường hợp tác Đảng, thiết lập quan hệ hữu nghị giữa các huyện biên giới. Quảng Ninh và Quảng Tây ký thoả thuận xây dựng cầu cửa khẩu Hoành Mô – Động Trung. Tỉnh Lào Cai khánh thành đoạn đường cao tốc (19 km) nối từ điểm cuối đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đến Khu Thương mại công nghiệp Kim Thành để kết nối với đường cao tốc Hà Khẩu – Côn Minh qua cầu đường bộ sông Hồng. Ngoài ra, tỉnh Lào Cai chỉ đạo các cơ quan hữu quan tiếp tục phối hợp triển khai các công việc liên quan đến xây dựng Khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai – Hà Khẩu; tích cực khai thác có hiệu quả tuyến đường bộ cao tốc Côn Minh – Hà Khẩu – Lào Cai – Hà Nội và cặp cửa khẩu quốc tế Lào Cai – Hà Khẩu; thúc đẩy xây dựng hành lang kinh tế Côn Minh – Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh.

Ngoài ra, trong những năm gần đây, trong bối cảnh nước ta tiếp tục đẩy mạnh triển khai công cuộc hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng, lãnh đạo 7 tỉnh này đã chú trọng tới công tác hội nhập kinh tế quốc tế, xúc tiến đầu tư, vận động, thu hút các nguồn viện trợ quốc tế, nhưng các tỉnh này đa số là tỉnh miền núi, nghèo, nằm ở vị trí trọng yếu bảo đảm biên giới phía Bắc của đất nước nên còn gặp nhiều khó khăn trong kêu gọi FDI, ODA và vận động các tổ chức phi chính phu (NGO). Thêm nữa, tỷ lệ đầu tư và hỗ trợ của Trung Quốc đối với vùng này cũng có phần hạn chế.

Cùng với đó, trong quan hệ kinh tế giữa các tỉnh này với Trung Quốc còn có một số vấn đề phát sinh và cần có biện pháp xử lý như kim ngạch trao đổi biên mậu giữa 7 tỉnh với 2 tỉnh của Trung Quốc không đều, chưa tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của khu vực biên giới; sự gia tăng hoạt động thương mại tiểu ngạch giữa các tỉnh giáp biên; thủ tục hải quan, kiểm dịch, xuất nhập cảnh đối với hàng hoá còn rườm rà, hình thức; vẫn tồn tại tình trạng ùn tắc hàng hoá tại khu vực cửa khẩu biên giới với Trung Quốc.